Obywatelskie koszty obietnic wyborczych

Wyższa kwota wolna od podatku

Wraz z początkiem 2022 r. system podatkowy rozliczeń osób fizycznych doznał rewolucyjnych zmian. Wśród najważniejszych z nich należy zaliczyć podniesienie limitu dochodowego dla II progu podatkowego (120 000 zł z 85 528 zł) czy wprowadzenie licznych zwolnień z PIT dla osób wracających do ojczyzny (emigranci ekonomiczni), aktywnych zawodowo seniorów czy dla rodzin wielodzietnych. Mając na uwadze, że w dobie galopującej inflacji przybywa pracujących emerytów (na moment publikacji artykułu jest to grono ok. miliona osób) wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych mogą znacząco maleć z każdym kolejnym rokiem.

Kluczowy udział w deprecjacji roli PIT ma jednak zaktualizowana wartość kwoty wolnej od opodatkowania, która od 1 stycznia 2022 r. wynosi aż 30 000 zł. Dodatkowo wskazania wymaga, iż ww. dochód został pozbawiony swojego degresywnego charakteru - oznacza to, że wartość kwoty wolnej nie ulega zmianie wraz z wzrostem dochodów podatnika. Uzupełnienie ww. rewolucji w systemie PIT o dodatkową śródroczną zmianę - obniżenie stawki PIT z 17 do 12 procent - spowodowało ogromne zagrożenie dla sektora publicznego, którego głównym źródłem utrzymania były wpływy z corocznego poboru podatku dochodowego od osób fizycznych.

Wśród podmiotów będących głównym beneficjentem wpływów z PIT były organizacje pożytku publicznego. W przeciwieństwie do samorządów terytorialnych (również będących adresatem malejących przychodów z podatku dochodowego) organizacje pozarządowe nie mogą liczyć na kompensację strat w drodze dotacji pochodzących z obozu rządzącego. Podniesienie wartości stawki dla corocznych rozliczeń PIT z (1% do 1,5% podatku należnego) może okazać się bezskutecznym narzędziem w obliczu wysokiej kwoty wolnej od podatku. Zniesienie degresywnego modelu kwoty wolnej od PIT i podniesienie jej do poziomu przewyższającego płacę minimalną powoduje bowiem, że zwiększy się katalog podatników nie mogących obdarować częścią swojego podatku poszczególnych OPP.

Obecnie szacuje się, że w Polsce jest około 3 milionów podatników otrzymujących minimalne wynagrodzenie za pracę.

Zgodnie z ostatnimi obietnicami prewyborczymi, rozważane jest podniesienie kwoty wolnej od podatku PIT o kolejne 30 000 zł. Konsekwencją wprowadzenia w życie tej zapowiedzi byłaby sytuacja, w której duża część osób fizycznych nie zapłaci podatku do kwoty 60 000 zł dochodu (przychodu pomniejszonego o koszty jego uzyskania). Z kolei od nadwyżki ponad wskazaną wartość, wysokość odprowadzonego PIT będzie symboliczna, a tym bardziej 1,5% od kwoty podatku należnego. Z dużą dozą pewności można postawić tezę, że zaimplementowanie zapowiadanych zmian bez jednoczesnego zagwarantowania alternatywnego źródła wsparcia OPP spowoduje upadek tej instytucji, prowadząc tym samym do naturalnego ograniczenia w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego.

Kwota wolna od podatku - przykład wyliczeń

Wraz z ogłoszeniem propozycji legislacyjnej, projektodawca przygotował przykład wyliczeń kwoty netto (na rękę), jaka pozostanie przy zastosowaniu zaktualizowanej wartości wolnej od opodatkowania. Zgodnie z założeniami partii opozycyjnej, podatnicy otrzymają następujące wynagrodzenia: 

Tab. 1. Przykład wyliczeń wartości PIT znajdującej zastosowanie przy zaktualizowanej kwocie wolnej od podatku dochodowego od osób fizycznych dla skali podatkowej (rozliczenie na zasadach ogólnych). Źródło: obnizymypodatki.info

Wpływ wyższej kwoty wolnej na samorządy oraz OPP

W pierwszej kolejności należy zauważyć, iż projekt nowelizacji przygotowany przez największą frakcję opozycyjną stanowi dwustronicowy dokument, w którym zawierają się omawiane regulacje wraz z ich uzasadnieniem. Już zatem pobieżna lektura projektowanej zmiany prowadzi do wniosku, że postulat podwyższenia kwoty wolnej od PIT do poziomu 60 000 zł nie jest przejawem wnikliwej analizy uwzględniającej potencjalne skutki dla jednostek samorządu terytorialnego czy organizacji pożytku publicznego, dla których wpływy z podatku dochodowego są kluczowego dla ich funkcjonowania. Projektodawca ograniczył się wyłącznie do zapowiedzi przygotowania legislacyjnych rozwiązań względem JST wskazując w uzasadnieniu, że:

(...) zmiana wysokości udziału jednostek samorządu terytorialnego
we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych zostanie określona
w przepisach o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Mając na uwadze intencje ustawodawcy poparte identyfikacją problemu związanego z drastycznym podwyższeniem kwoty wolnej od PIT można wyłącznie założyć, że proporcja należnego podatku dochodowego od osób fizycznych ulegnie zwiększeniu na rzecz jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie z wyceną kosztów nowelizacji, wdrożenie omawianej propozycji wyborczej miałoby kosztować Skarb Państwa łącznie ok. 35 miliardów złotych. Skutek finansowy po stronie jednostek samorządu terytorialnego wyniósłby przeszło połowę ww. kwoty, mianowicie 18 miliardów złotych.

O ile ustawodawca nie stracił z pola widzenia zagrożenia, jakie mogłaby nieść za sobą zmiana obowiązującej kwoty wolnej od PIT dla władz samorządowych, o tyle nie sposób uznać, aby pracom nad projektem towarzyszyłaby troska o wpływ nowelizacji na organizacje pożytku publicznego. Treść uzasadnienia milczy na temat ewentualnych konsekwencji zmian w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych na działalność III sektora. Twórca projektu również nie pokusił się o choćby zapowiedź nowelizacji w aktach normatywnych obowiązujących organizacje pożytku publicznego.

W obliczu proponowanych zmian, rozważenia wymaga, jaki model rekompensaty strat w zbiórce 1,5% PIT na OPP będzie odpowiedni wobec nieustająco rosnącej kwoty wolnej od PIT.

Podwyższenie stawki odpisu PIT na rzecz OPP

Najpierw należałoby się przyjrzeć, czy zachowanie pierwotnej konstrukcji kompensacji strat dla OPP - pod postacią podwyższenia stawki odpisu PIT dla III sektora - będzie mógł znaleźć zastosowanie w świetle nadchodzącej nowelizacji.

Przypomnienia wymaga, iż od początku wprowadzenia instytucji przekazywania PIT dla OPP do końca 2021 r. - wartość odpisu podatkowego wynosiła 1%. Jak wskazaliśmy na początku niniejszej publikacji, w związku z ilością i wagą zmian podatkowych w PIT odsetek należnego podatku dochodowego, który może być przekazany przez podatników wzrósł do poziomu 1,5%. W zgodzie z analizą:

• Podsumowanie pierwszej zbiórki 1,5% PIT na rzecz OPP 

oraz zeszłorocznymi przewidywaniami ujętymi w:

• Rządowa propozycja wyrównania 1% oraz
• Ryzyko zmniejszenia przychodów OPP

przygotowanymi przez Instytut Wsparcia Organizacji Pozarządowych we współpracy z PITax.pl - Łatwe podatki podwyższenie stawki odpisu podatkowego dla OPP nie dość, że prowadzi do patologi systemowych tj. gratyfikowanie jednych OPP kosztem innych czy wykluczenie z obdarowywania III sektora przez podatników o najmniejszych dochodach.

Na podstawie analizy rozliczeń podatników przygotowanej przez PITax.pl - Łatwe podatki w oparciu o: PIT-36 oraz PIT-37 za 2022 r. (deklaracje PIT, wobec których ma zastosowanie kwota wolna od podatku) wynika, iż brak zmiany mechanizmu rozliczeń musiałby wiązać się z modyfikacją stawki odpisu PIT z 1,5% do 2,44%. Na potrzeby zapewnienia klarowności i wyeliminowania marginesu błędu rekomendowane jest przyjęcie wysokości odsetka PIT w wartości 2,5%.

Wskazania wymaga, iż wyżej proponowane podwyższenie wartości odpisu PIT na rzecz OPP wciąż nie wyeliminuje problemów naświetlonych w wyżej przywołanych publikacjach. Podniesienie stawki PIT dla OPP z 1,5 do 2,5% może doprowadzić wyłącznie do zachowania wysokości wpływów z tego źródła dla organizacji, które sprostały zmianom podatkowym wynikającym z Polskiego Ładu.

Zmiana źródła odpisu PIT dla OPP

Z uwagi na problem usytuowany w mechanizmie przekazywania publicznych środków przez podatników do OPP, którego źródłem jest PIT należałoby uwzględnić kluczową zmianę wynikającą z Polskiego Ładu - uzależnienie składki zdrowotnej od dochodu. W ocenie autora niniejszej publikacji należałoby zapewnić odpis od składki zdrowotnej - w wysokości 1% - a nie jak dotychczas z podatku dochodowego od osób fizycznych.

Tak przedstawiona rekonstrukcja redystrybucji środków finansowych przekazywanych przez podatników dla wybranych przez nich OPP koryguje grzech pierworodny Polskiego Ładu: podwyższenie kwoty wolnej do 30 000 zł, który. Mimo, że wartość nominalna odpisu jest znacząco pomniejszona względem rozliczeń PIT za 2021 r. to uwzględniając poniższe czynniki - wyeliminowane zostanie ryzyko zagrożenia działalności OPP:

• wysoki wskaźnik inflacji składanej (rosnącej od początku 2021 r., kiedy został przekroczony cel inflacyjny NBP - 2/2,5% RDR)
• rosnące minimalne wynagrodzenie za pracę (większe wpływy od większej części społeczeństwa - 3 mln podatników),
• najwyższy w historii wskaźnik średniego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw odnotowany w marcu 2023 r.
• mechanizm minimalnej składki zdrowotnej (9% od najniższej krajowej 3600 zł do 31 grudnia 2023 r., 4242 zł do 30 czerwca 2024 r., 4300 zł brutto od 1 lipca 2024 r.),

Jak można zauważyć zmiana źródła finansowania działalności III sektora zapewniłaby przede wszystkim brak zakłóceń przepływu środków do OPP, gwarantując wszystkim równe prawo w decydowaniu o przekazaniu części dochodu na rzecz celów wspieranych przez organizacje pozarządowe.

Pozostałe obietnice wyborcze

Wysokość świadczeń emerytalnych podlega corocznej waloryzacji uwzględniając bieżący wskaźnik inflacji konsumpcyjnej. Mając na uwadze przedstawiane projekcje, w 2024 r. emeryci z najniższym świadczeniem emerytalnym otrzymają 190 zł brutto więcej niż w tym roku, zaś 2025 może wiązać się z kolejna podwyżką liczącą ok. 115 zł brutto. Zgodnie z zapowiedziami pochodzącymi z obozu rządzącego emerytury mają zostać podwyższone niezależnie od wartości rosnących cen towarów i usług. W razie ziszczenia się wskazanej obietnicy wyborczej doszłoby do zwiększenia wpływów pochodzących z PIT. Nie należy bowiem zapominać, że świadczenia emerytalne również podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych (dotyczy to również dodatkowych emerytur tzw. trzynastek oraz czternastek).

Ustalenia wymaga jednak, jak duże zaangażowanie obywatelskie będzie towarzyszyło emerytom w najbliższych okresach rozliczeniowych PIT, za pomocą których mogą zadeklarować organizację pożytku publicznego otrzymującą 1,5% podatku należnego. W szeregu licznych zmian Polskiego Ładu znalazły się również takie zmiany w corocznej organizacji składanych deklaracji, jak zautomatyzowane przekazywanie części PIT na OPP wybraną w minionym okresie rozliczeniowym. Nowy instrument oddany starszym podatnikom może prowadzić do sytuacji, w które nowe Organizacje Pożytku Publicznego mogą odczuwać problemy z dotarciem do potencjalnych adresatów ich usług obywatelskich z uwagi na wygodę.

Wybory parlamentarne w 2015 r. zostały zdominowane przez obietnice transferu dodatkowych świadczeń socjalnych tj. 500+. Mimo, że o składzie Sejmu Polacy zadecydują dopiero za cztery miesiące, to już można zaobserwować wyścig w kolejnych licytacjach socjalnych dotyczących chociażby rewaloryzacji świadczenia wychowawczego do 800+ czy tzw. babciowego. O ile ostatnia z wywołanych propozycji może stanowić impuls w potencjale gospodarczym części społeczeństwa, o tyle rewaloryzacja świadczenia wychowawczego doprowadzi do wzmożenia inflacji. O ile rosnące ceny towarów i usług konsumpcyjnych są szkodliwe dla gospodarki, o tyle mogą przyczynić się do większych wpływów Organizacji Pożytku Publicznego przez powstanie tzw. spirali cenowo-płacowej.