Polski Ład, obwiązujący od początku roku 2022, już na etapie projektu budził obawy, że spowoduje znaczne pogorszenie kondycji trzeciego sektora. Marcowe propozycje rządu dotyczące przepisów podatkowych – jeśli zostaną uchwalone – jeszcze bardziej skomplikują sytuację organizacji pozarządowych finansujących swoją działalność z 1%.
1% w Polskim Ładzie
Polski Ład znacząco zmienił system podatkowy w naszym kraju, a wszystkich konsekwencji jego wprowadzenia wciąż nie jesteśmy w stanie ocenić. Jednak z całą pewnością obniży wysokość środków przekazywanych w ramach 1% na rzecz organizacji pożytku publicznego. Wynika to ze zmniejszenia liczby podatników zobowiązanych do płacenia należnego podatku dochodowego, co z kolei jest efektem podniesienia kwoty wolnej od podatku do poziomu 30 tys. zł rocznie.
W opinii ekspertów niższa liczba podatników nie przełoży się jednak proporcjonalnie na niższą łączną kwotę 1%. Wynika to z okoliczności, że podatek przestaną płacić przede wszystkim osoby o najniższych dochodach, których udział w łącznej kwocie i tak był stosunkowo niski. Należy także pamiętać, że Polski Ład zwiększył opodatkowanie osób najlepiej zarabiających, co w pewnym stopniu wyrówna wstępnie prognozowaną stratę organizacji pożytku publicznego. Obecnie przyjmuje się, że kwota 1% zmniejszy się o ok. 6%.
Niezależnie od powyższego w przypadku pewnych organizacji Polski Ład może spowodować całkowite załamanie się wpływów z 1%. Chodzi mianowicie o OPP, które pozyskiwały dotychczas niewysokie wpłaty, lecz od licznych podatników (o niskich dochodach).
Nowy projekt zmian podatkowych i 1%
Zastrzeżenia dotyczące Polskiego Ładu i jego konsekwencji dla 1% nie pozostały bez echa i już na początku roku premier zapowiadał wprowadzenie mechanizmu rekompensującego straty organizacji pożytku publicznego. Propozycja takiego mechanizmu została przedstawiona, jednak budzi ona poważne zastrzeżenia.
Stało się to 24 marca, kiedy upubliczniono projekt ustawy wprowadzającej nowe zmiany podatkowe oznaczające w dużej mierze rezygnację z rozwiązań wprowadzonych w ramach Polskiego Ładu. Mechanizm wyrównawczy został więc zaprezentowany w zupełnie nowym, nieznanym wcześniej kontekście podatkowym. Co prawda, pośród innych regulacji, projekt przewiduje zachowanie kwoty wolnej od podatku na tym samym poziomie (30 tys. zł), jednak stawka w pierwszym przedziale skali podatkowej (dotycząca ok. 95% podatników) ma zostać obniżona z 17% do 12%.
Wydaje się, że obniżenie podatku niesie ze sobą możliwość dalszych negatywnych skutków dla 1%. Przede wszystkim zwiększy się liczba osób, które nie będą płacić podatku – według rządu ma to być obecnie ponad 15 mln. Oczywiście oznacza to także liczniejszą grupę podatników, którzy utracą prawo do dysponowania 1% oraz niższą pulę środków trafiających w ten sposób do organizacji pożytku publicznego. Według wyliczeń rządowych w roku 2023 wpływy z 1% obniżą się o 194 mln, czyli o ok. 20% w porównaniu do roku 2022. Jednak alternatywne wyliczenia wskazują, że może to być nawet 30%.
Zasady mechanizmu wyrównawczego
Jak wcześniej wspomniano, nowy projekt zmian podatkowych zawiera także mechanizm wyrównywania strat w zakresie 1% poniesionych przez organizacje pożytku publicznego. Polega on na zasadzie, że jeżeli w 2023 roku i w kolejnych latach łączna kwota 1% będzie niższa od tej z 2022 roku – OPP otrzymają wyrównanie rekompensujące poniesione straty. Porównywane będą kwoty przekazane w kolejnych latach z kwotą z 2022 roku, lecz indeksowaną o wskaźnik średniookresowej dynamiki wartości produktu krajowego brutto w cenach bieżących. Na podstawie mechanizmu wyrównawczego poszczególne organizacje otrzymają wyrównanie proporcjonalne do udziału w łącznej kwocie pozyskanej w danym roku – w przypadku roku 2023, będzie to łączna kwota 1% pozyskana w 2023 roku.
Minister Finansów ma co roku publikować wykaz wszystkich organizacji pożytku publicznego wraz z informacją o uzyskanych przez nie kwotach z 1% i wyrównania.
Zarzuty wobec mechanizmu wyrównawczego
Wobec rządowej propozycji mechanizmu wyrównawczego wystosowano szereg zarzutów. Przede wszystkim w postaci, w jakiej został on zaprezentowany, zdaje się nie być zdolnym do spełnienia swego podstawowego zadania, tj. nie wyrównuje realnie poniesionych przez organizacje strat. Wysokość wyrównania nie będzie bowiem uzależniona od faktycznej różnicy pomiędzy wpływami osiągniętymi przez OPP w danym roku a wpływami z roku 2022. W kontekście mechanizmu nie ma znaczenia, o ile straciła dana OPP – liczy się jedynie wysokość udziału jej wpływów w łącznej puli pozyskanych środków.
Ponadto jest to mechanizm premiujący przede wszystkim organizacje uzyskujące najwyższe przychody z 1%. Ze wstępnych szacunków opublikowanych na ngo.pl. wynika, że wyrównanie będzie realnie odczuwalne jedynie dla organizacji osiągających z 1% co najmniej 1 mln – stanowią one zaledwie 2% organizacji pożytku publicznego w Polsce.
Kolejną dyskusyjną konsekwencją proponowanych zmian jest sytuacja OPP, których wpływy z 1% w wyniku nowych zmian podatkowych zostaną zredukowane do zera. Według zasad mechanizmu wyrównawczego nie otrzymają one żadnego wyrównania.
Nie lepiej wygląda perspektywa organizacji, których przychody z 1% zamkną się w kwocie do 50 tys. zł. Według ngo.pl mogą one otrzymać wyrównanie niższe niż 1 gr. Takie organizacje to większość organizacji pożytku publicznego w Polsce (86%).
Na koniec trzeba także zwrócić uwagę, że propozycja mechanizmu wyrównawczego została upubliczniona w marcu, tj. w trakcie kampanii pozyskiwania 1%, której efekty zupełnie niespodziewanie mają decydować o wysokości przyszłych wyrównań.
W poszukiwaniu właściwego rozwiązania
Zaproponowany przez rząd mechanizm wyrównawczy nie spełni swojego podstawowego celu, tj. nie zrekompensuje organizacjom pożytku publicznego realnie poniesionych strat w wyniku wprowadzanych zmian podatkowych. Rozwiązanie to nie zastąpi organizacjom kilku milionów podatników, którzy przestaną przekazywać 1%, a co więcej stawia na przegranej pozycji te z nich, których przychody z 1% są stosunkowo niskie. Należy mieć nadzieję, że proponowane mechanizm nie zostanie przyjęty w obecnej postaci, a dalsze prace nad nim przyniosą uczciwe i satysfakcjonujące rozwiązanie dla wszystkich organizacji pożytku publicznego.