Rok w pandemii: NGO

Opublikowany w marcu raport Stowarzyszenia Klon/Jawor „Rok w pandemii. Raport z badań organizacji pozarządowych” przedstawia wyniki badań nad wpływem pandemii na organizacje, m.in. ze względu na poziom ich aktywności i skalę podejmowania nowych działań w odpowiedzi na problemy wywołane pandemią. Autorki raportu – Beata Charycka i Marta Gumkowska – analizują zarówno sytuację wewnętrzną organizacji (sytuacja finansowa, pracownicy i wolontariusze), jak i zmiany w otoczeniu (odbiorcy, partnerzy). W raporcie wzięto pod uwagę, jak organizacje korzystały z różnego rodzaju wsparcia zewnętrznego oraz z jakimi kluczowymi problemami i potrzebami spotykały się w ciągu ostatniego roku.

Kondycja organizacji z małych i średnich miast

Zgodnie z tym, czego można się było spodziewać, z raportu wynika, że w efekcie pandemii najbardziej ucierpiały organizacje z małych i średnich miast, które świadczą bezpośrednią pomoc osobom potrzebującym, opierają swoją działalność na pracy wolontariuszy lub współpracowników na umowach cywilno-prawnych i są finansowane z przez samorządy.

Co ciekawe, sytuacja organizacji z terenów wiejskich jest zbliżona do ogólnosektorowej średniej. Z kolei najrzadziej na pogorszenie warunków działania narzekają przedstawiciele organizacji z największych miast – tam też największy jest udział NGO, dla których pandemia okazała się także impulsem do rozwoju.

Zawieszenie działalności

Na przełomie roku 2020 i 2021 – kiedy zbierano dane do raportu – ponad połowa stowarzyszeń i fundacji deklarowało, że jest w stanie prowadzić większość lub nawet wszystkie swoje działania (najczęściej jednak w zmienionej formie). Jednak – w tym samym czasie – ponad 40% organizacji przyznawało, że większość ich działań uległo zawieszeniu. W porównaniu do sytuacji sprzed roku widać przy tym, że zmniejszył się procent organizacji, w których zawieszono wszystkie działania, a zwiększył procent tych, w których realizowano większość lub wszystkie działania. Wśród organizacji, które zawiesiły większość swoich działań – 24% miało zawieszone działania przez cały okres obostrzeń (od marca), a 58% przez większość tego okresu.

Wśród najczęściej wymienianych powodów zawieszenia działalności wymieniano konieczność bezpośredniego kontaktu z odbiorcami oraz uniemożliwienie współpracy z instytucjami, których działanie w związku z pandemią zostało ograniczone.

Zawieszenie większości działań dotyczyło w przeważającej mierze NGO:

• które zajmują się rozwojem lokalnym, kulturą i sztuką oraz sportem i turystyką;
• które działają na terenach wiejskich i w małych oraz średnich miastach;
• które działają wyłącznie społecznie (nie posiadają płatnych pracowników i współpracowników).

Przeniesienie działań do internetu i podejmowanie nowych działań

Poziom aktywności organizacji w czasie pandemii związany był w dużej mierze z możliwością przeniesienia swoich działań do internetu – dla 57% organizacji pandemia stała się impulsem do przeniesienia działań do internetu.

Wśród organizacji, które zostały przebadane na potrzeby raportu, 87% działa na rzecz specyficznych grup odbiorców, co w przeważającej mierze wiązało się z koniecznością bezpośredniego (fizycznego) kontaktu z odbiorcami działań (opieka, rehabilitacja, zajęcia sportowe, edukacyjne itp.). W związku z tym dla 80% podmiotów sytuacja wywołana pandemią oznaczała głębokie zmiany na poziomie podstawowych form działania. Prawdopodobnie z tego powodu aż 39% przyznało, że nie prowadzi żadnych działań w internecie.

Jednym z istotnych powodów niepodjęcia przez organizacje działań w internecie był także brak odpowiedniego sprzętu i kompetencji po stronie odbiorców.

Jedną z konstruktywnych reakcji na trudną sytuację wywołaną pandemią było projektowanie i wdrażanie nowych działań.  Część NGO skierowało swoje działania do nowych grup odbiorców, tj. seniorów (40%), lekarzy i ratowników (30%), osób chorych lub z niepełnosprawnością (28%), osób na kwarantannie (27%).

Wsparcie zewnętrzne

W trakcie trwania pandemii NGO zabiegały o zewnętrzne wsparcie swojej działalności. Ponad połowa z nich (54%) zwracała się w tej sprawie się do różnego rodzaju instytucji, a mniej niż co trzecia (30%) prosiła o wsparcie od osób indywidualnych.

Organizacje, którym przyznano wsparcie finansowe i pozafinansowe od instytucji, najlepiej oceniały pomoc udzieloną przez inne organizacje pozarządowe. Instytucje publicznych były pod tym względem oceniane najgorzej.

Procentowy udział wsparcia udzielonego organizacjom przez instytucje w czasie ostatniego roku wygląda następująco:

• 29% organizacji otrzymało wsparcie od rządu i administracji centralnej;
• 22% organizacji otrzymało wsparcie od lokalnego samorządu;
• 14% organizacji otrzymało wsparcie od innych organizacji pozarządowych.

Pandemia jako impuls do rozwoju

Po niełatwym roku działania w sytuacji kryzysu organizacyjnego, społecznego i ekonomicznego przedstawiciele trzeciego sektora w naszym kraju różnią w ocenie jej skutków. Zdecydowana większość (65%) opisuje przede wszystkim negatywny wpływ pandemii i wprowadzonych ograniczeń na sytuację organizacji. 25% uważa, że znaczące zmiany nie nastąpiły. Z kolei dla 10% organizacji pandemia stała się impulsem do rozwoju i poszukiwania nowych dróg (głównie w zakresie udzielania pomocy społecznej).

Konkludując wnioski płynące z raportu, można stwierdzić, że umiejętność odnalezienia się na nowo i przedefiniowania własnej roli w nowych, nieznanych wcześniej okolicznościach będzie kluczowa dla trzeciego sektora w Polsce w ciągu najbliższych miesięcy, a być może także i lat.